Ο Χάρης Βλαβιανός μετέφρασε στα ελληνικά το σημαντικότερο ποίημα του Τ.Σ. Έλιοτ και ένα από τα κορυφαία ποιήματα του 20ού αιώνα, την Άγονη γη (The Waste Land) – έργο που αποτελεί το μανιφέστο του μοντερνισμού στην ποίηση. Το ποίημα αυτό του Έλιοτ είχε μεταφράσει στο παρελθόν ο Σεφέρης (τιτλοφορώντας το Η Έρημη Χώρα). Το εγχείρημα του Βλαβιανού – που τον απασχόλησε για πολλά χρόνια– έρχεται να διορθώσει λάθη και παρανοήσεις που υπήρχαν στη μετάφραση του Σεφέρη (αλλά και σε αυτές άλλων μεταφραστών, όπως ο Παπατσώνης και ο Κύρου) και να προτείνει μια νέα μετάφραση ικανή να συνομιλήσει με το σήμερα.
Η ελληνική έκδοση έρχεται σχεδόν 100 χρόνια μετά την πρώτη παρουσίαση του ποιήματος στην Αγγλία.
Η ΑΓΟΝΗ ΓΗ (ΔΙΓΛΩΣΣΗ ΕΚΔΟΣΗ – ΠΑΤΑΚΗΣ)
ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Τ.Σ. ΕΛΙΟΤ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ, ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ, ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
ΧΑΡΗΣ ΒΛΑΒΙΑΝΟΣ
Με τη μετάφραση του ποιήματος The Waste Land του T.S. Eliot που καταθέτει εδώ, ο Χάρης Βλαβιανός θέτει εαυτόν ενώπιον μιας διπλής και εξαιρετικά δύσκολης πρόκλησης. Γιατί το ποίηµα αυτό αποτελεί ένα από τα καταστατικά κείμενα του μοντερνισμού του 20ού αιώνα κι ένα µείζον έργο της παγκόσµιας λογοτεχνίας, ενώ η απόδοσή του στα ελληνικά, ως Έρηµη χώρα, εδώ και 85 χρόνια, έχει καθαγιασθεί από το κύρος και την αίγλη της υπογραφής του νομπελίστα Γιώργου Σεφέρη.
Θέλει τόλµη ν’ αναµετρηθείς µε ένα τέτοιο έργο σε ξένη γλώσσα και να το µεταφράσεις. Θέλει αυτοπεποίθηση να συγκριθείς µε ένα τόσο εδραιωµένο πρότυπο στη δική σου γλώσσα και να φανείς επαρκής. Θέλει βέβαια πάνω απ’ όλα µόχθο, γιατί κάθε λέξη πολλαπλά αντηχεί κι εύκολα δεν ενδίδει. Θέλει γνώση και µελέτη για να τεκµηριώσεις νέες προτάσεις. Θέλει και αποφασιστικότητα καθώς όλα θα µπορούσαν κι αλλιώς να ειπωθούν. Και, φυσικά, θέλει ταλέντο για να τα συγκεράσεις όλα αυτά και να ηχήσουν σωστά.
Όλα τα παραπάνω τα διαθέτει ο Βλαβιανός. Και στη διπλή πρόκληση απαντά πετυχαίνοντας δύο στόχους: Από τη µια πλευρά, µας προσφέρει µια απόδοση ενός αριστουργήµατος σε σύγχρονο, δόκιµο λόγο στη γλώσσα µας – ως ποιητής. Από τήν άλλη, µε την κατατοπιστική εισαγωγή και τα διαφωτιστικά σχόλια και σηµειώσεις που παραθέτει, µας προσφέρει ένα πλαίσιο όπου µπορούµε να εντάξουµε το έργο στις λεπτοµέρειές του για να κατανοήσουµε τις διάφορες πτυχές του, αλλά και να αντιληφθούµε πιθανές παρανοήσεις σε προηγούµενες µεταφράσεις – ως φιλόλογος ερευνητής. Κι όλα αυτά µαζί ανανεώνουν την πρόσληψη του κειµένου και ενδυναµώνουν την απόλαυση της ανάγνωσης.
Συμβουλή προς τον αναγνώστη: ας αφεθεί στο κέντρισμα της περιέργειας που θα του προκαλέσει η νέα απόδοση του τίτλου, ως Άγονη γη (η οποία εύστοχα ανακαλεί την αίσθηση ενός τόπου που δεν µπορεί να συντηρήσει τη ζωή – το κεντρικό µοτίβο του ποιήµατος), και ας προχωρήσει σε µια εξερεύνηση εκεί, η οποία θα τον ανταμείψει. ΜΙΛΤΟΣ ΦΡΑΓΚΟΠΟΥΛΟΣ
Σε διάλεξή του στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, χρόνια µετά τη δηµοσίευση της Άγονης γης, ο Έλιοτ ισχυρίστηκε ότι το ποίηµά του αποτελούσε ένα είδος προσωπικής λύτρωσης, µια απάντηση («ρυθµικό παράπονο» το ονοµάζει) στο υπαρξιακό αδιέξοδο στο οποίο είχε βυθιστεί ο κόσμος, αλλά και ο ίδιος.
Ενδεχοµένως, γράφοντας την Άγονη γη, ο Έλιοτ να κατάφερε να βρει προσωρινά τη λύτρωση που επιθυµούσε, να βγει από το “dead end” στο οποίο βρισκόταν, όπως ο ίδιος έχει πει, την εποχή εκείνη. Λέω «ενδεχοµένως» και «προσωρινά», αφού αργότερα θα την αναζητούσε, ως γνωστόν, σε πιο στέρεο έδαφος – σε αυτό της πίστης και της προσχώρησής του στην Καθολική Εκκλησία. Πάντως ένα είναι βέβαιο: Με την Άγονη γη και το Hugh Selwyn Mauberley του Ezra Pound, η αγγλική ποίηση έβγαινε από το δικό της “dead end” και εισερχόταν δυναµικά σε µια νέα εποχή, αυτή του μοντερνισμού. X.B.
«Η Waste Land του T.S. Eliot, το θραυσµατικό έπος του “αιώνα των άκρων”, το ιδρυτικό κείµενο µιας ύστερης εποχής, σε µια νέα µετάφραση, µια πραγµατικά νέα µετάφραση, από τον Χάρη Βλαβιανό. Στα χέρια του η πάλαι ποτέ σεφερική Έρηµη χώρα ξαναβαφτίζεται ως Άγονη γη –είναι η πιο γόνιμη Άγονη γη που έχω ποτέ διαβάσει– µετάφραση που ισορροπεί πολύ µαστορικά ανάµεσα στην τόλμη και στην άκρα ταπείνωση μπροστά στο πρωτότυπο, αφαιρώντας μεταφραστικές αράχνες από κάθε γωνιά του κειμένου και προσθέτοντας μιαν εντατική σύγχρονη φωνή στην αλυσίδα της ελιοτικής παράδοσης». ΟΡΦΕΑΣ ΑΠΕΡΓΗΣ
«Η Άγονη γη είναι το σηµαντικότερο ποίηµα του Έλιοτ· επηρέασε καθοριστικά την εξέλιξη της ποίησης στον 20ο αιώνα».
FRANK KERMODE
«Η Άγονη γη είναι το κορυφαίο επίτευγµα του Έλιοτ».
E.M. FORSTER
«Ο Έλιοτ είναι, χωρίς αµφιβολία, ο καλύτερος ποιητής που γράφει στην αγγλική γλώσσα».
EZRA POUND
O Χάρης Βλαβιανός γεννήθηκε στη Ρώµη το 1957. Σπούδασε Οικονοµικά και Φιλοσοφία στο Πανεπιστήµιο του Μπρίστολ και Πολιτική Θεωρία και Ιστορία στο Πανεπιστήµιο της Οξφόρδης. Έχει εκδώσει δώδεκα ποιητικές συλλογές, µε πιο πρόσφατες τις Διακοπές στην πραγµατικότητα (2009) [Βραβείο του περιοδικού «Διαβάζω»], Σονέτα της συµφοράς (2011) και Αυτοπροσωπογραφία του λευκού (2019), που απέσπασε το Βραβείο του Ιδρύματος Πέτρου Χάρη της Ακαδημίας Αθηνών, το βραβείο του λογοτεχνικού περιοδικού «Ο Αναγνώστης» και το βραβείο Public (Κατηγορία «Σύγχρονη Ελληνική Ποίηση»).
Ποιήµατά του έχουν µεταφραστεί σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες και έργα του έχουν εκδοθεί στην Αγγλία, στη Γαλλία, στη Γερμανία, στη Σουηδία, στην Ολλανδία, στην Ιρλανδία και στην Ισπανία.
Έχει εκδώσει τέσσερις συλλογές δοκιµίων, Ο άλλος τόπος (1994), Ποιον αφορά η ποίηση; Σκέψεις για µια τέχνη περιττή (2007), Το διπλό όνειρο της γραφής (2010, από κοινού µε τον Χρήστο Χρυσόπουλο) και Γιατί γράφω ποίηση (2015). Το 2015 εξέδωσε το πρώτο του µυθιστόρηµα µε τίτλο Το αίµα νερό. Ακολούθησε το 2016 το Κρυφό ηµερολόγιο του Χίτλερ. Φυλακές Λάντσμπεργκ, Νοέμβριος 1923-Δεκέμβριος 1924 (εισαγωγή Κ. Κωστής).
Έχει µεταφράσει έργα κορυφαίων Αµερικανών και Ευρωπαίων ποιητών, όπως των: Walt Whitman, Εzra Pound, William Blake, John Ashbery, Zbigniew Herbert, Fernando Pessoa, e.e. cummings, Michael Longley, Wallace Stevens και Anne Carson. Έχει μεταφράσει τα Τέσσερα Κουαρτέτα του T.S. Eliot (Εκδ. Πατάκη, 2013, δίγλωσση έκδοση), σύνθεση εμβληματική στην ιστορία της λογοτεχνίας.
Διευθύνει το περιοδικό Ποιητική (εξαμηνιαίο περιοδικό για την τέχνη της ποίησης, που εκδίδουν οι Εκδόσεις Πατάκη), το οποίο το 2019 απέσπασε από τη Διεύθυνση Γραμμάτων του Υπουργείου Πολιτισμού τιμητική διάκριση στο πλαίσιο των Κρατικών Βραβείων 2018.
Διδάσκει ιστορία και πολιτική θεωρία στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος.
